Tüm B grubu vitaminler gibi suda çözünen B1 vitamini, sağlık için oldukça fazla sayıda önemli mekanizmada görev almaktadır. Sağlık otoriteleri tarafından gün içinde tüketilmesi gerekilen miktar yaşa, cinsiyete ve sağlık durumuna göre farklılıklar göstermektedir.

B1 Vitamini Nedir?

B1 vitamini, diğer adıyla tiamin, suda çözünen B vitaminlerinden biridir. Peki bu B vitamini nelerde bulunur? Diğerlerinden farklı olarak bu B vitamini nelerde var? B1 vitamini doğal olarak bazı besinlerde bulunur, aynı zamanda besin takviyeleri de B1 içerir.

B1 Vitamini Ne İşe Yarar?

Kısaca B1 vitamini faydaları şu şekilde özetlenebilir; enerji metabolizmasında önemli bir rol oynadığı için büyüme ve gelişme ve hücre işleyişinde görev alır.

Besin ile alınan B 1 aktif transport ile ince bağırsaklardan emilirken, takviye formatında alınanı yine ince bağırsaklardan pasif difüzyonla emilir. İnsan vücudu B1 vitaminini öncelikli olarak karaciğerde depolar fakat bu çok küçük miktarlarda gerçekleşir. Bu B vitamininin yarılanma ömrü çok kısadır bu yüzden düzenli olarak besinlerden alınması gerekmektedir. Peki, bu vitaminle adı bir arada anılan tiamin nedir? Tiamin, B1 vitamininin diğer adıdır.

İnsan vücudunda bulunan miktarı yaklaşık %80’i yani 25-30 mg’ı tiamin difosfat şeklinde depolanır. Tiamin difosfat, bu vitamininin ana aktif formudur. Bağırsaklarımızdaki sağlıklı bakteriler de serbest tiamin ve tiamin difosfat sentezler fakat beslenmeyle alınan miktara katkıları henüz bilinmemektedir. Tiamin difosfat glikoz, amino asit ve yağ metabolizmasında görev alan beş enzim için elzem bir kofaktördür.

Kandaki B1 seviyeleri vücudun B1 seviyelerinin algılanması için güvenilir veriler değildir. Vücut seviyeleri genellikle transketolaz enziminin aktivitesine bakılarak değerlendirilir. Bir diğer ölçüm metodu da idrardaki B1 miktarına bakmaktır. Böylece diyetle alınan miktarla idrardaki miktar karşılaştırılır ve dokularda deponun ne seviyelerde olduğu değerlendirilir. Yetişkinlerde 100 mcg/gün’den az idrarla B1 atımı yetersiz alımı gösterirken, 40 mcg/gün’den daha az idrar ile B1 atımı oldukça yetersiz alım gerçekleştirildiğini gösterir.

Ne kadar B1 Vitamini Alınması Gerekmektedir?

RDA (FNB Verileri)

B1 Vitamini Nelerde Bulunur?

Bu vitamin besinlerde ve farklı takviyelerde bulunmaktadır.

B1 Vitamini Hangi Besinlerde Bulunur?

Tam tahıl içeren besinler, et ve balık iyi birer B1 kaynağıdır. Birçok ülkede ekmekler, kahvaltılık gevrekler ve bebek mamaları B1 ile zenginleştirilmiştir. Süt ürünleri ve birçok meyve az miktarda B1 vitamini içermektedir. Bu vitamini içeren besinlere ısıl işlem uygulamak tiamin seviyelerinin düşmesine neden olabilir. Örneğin ekmek, yapılması için kullanılan malzemelerin çiğ halinden %20-30 oranında daha az B1 içermektedir. B1 suda çözünen bir vitamin olduğundan, pişirme suyunun atılmasıyla, besinin vitamin içeriğinin büyük bir kısmı da kaybedilir. İşlem görmüş gıdalarda da B1 vitamini içeriğinde düşüşler gözlemlenir. Örneğin; beyaz pirinç (eğer sonradan zenginleştirilmediyse) esmer pirincin 1/10’u kadar B1 içermektedir. Besinlerde bulunan B1 vitamininin biyoyararlılığı konusunda oldukça az veri bulunmaktadır. Fakat bazı çalışmalar, vücudunda yetersiz B1 bulunan bireylerde, emilimin daha iyi gerçekleştiğini öne sürmektedir.

B1 Vitamini Takviyesi

B1 vitamini birçok takviye ve multivitamin içinde bulunmaktadır.

Multivitaminlerin birçoğu 1.5 mg tiamin içermektedir. Takviyeler tüm B vitaminlerini içeren B kompleks vitaminleri şeklinde de olabilir, yalnızca B1 vitamin takviyesi şeklinde de olabilir. Örneğin; bemiks vitamin tüm b vitaminleri içeren bir kompleks takviye ürünüdür. Akut durumlarda müdahale edilebilmesi için b vitamini iğnesi formunda da bu kompleks vitamine rastlamak mümkündür. Takviyelerde en çok kullanılan B1 vitamini formları, daha dayanıklı ve suda çözünür olan tiamin mononitrat ve tiamin hidroklorittir. Benfotiamin de başka takviyelerde bulunan bir B1 formudur. Benfotiamin suda çözünmez ve vücutta tiamine dönüştürülür. Bu vitamin karşımıza, tiamin içeren ilaçlar ve tiamin ampul şeklinde de çıkmaktadır.

B1 Vitamini Eksikliği (Tiamin Eksikliği)

B1 vitamini eksikliği diyetle yetersiz B1 alımına bağlı olarak görülebileceği gibi, emilimin yetersiz olması veya vücuttan olması gerekenin üstünde B1 atımının gerçekleşmesine bağlı olarak gözlemlenebilir. Başlangıçta B1 vitamini eksikliği kilo kaybına ve anoreksiyaya benzer davranışlar sergilenmesine, kısa süreli hafıza kaybına, kasların güçsüzleşmesine, kardiyovasküler belirtilere neden olabilir.

Vitamin B1 eksikliğine bağlı olarak en çok görülen hastalık beriberidir. Peki beriberi hastalığı nedir? Beriberi; perifer dokularda nefropati ve aşırı zayıflama ile karakterize olan bir durumdur. Beriberi olan bireylerde motor ve refleks fonksiyonlarında bozukluklar görülür. Nadir vakalarda beriberi hastalığı, kalp yetmezliğine bağlı olarak perifer organlarda ödeme neden olabilir ve ölümle sonuçlanabilir. B1 takviyesinin hızlı bir şekilde gerçekleşmesi, beriberi tedavisinde oldukça önemlidir.

Bu vitaminin eksikliğine bağlı olarak görülen bir diğer hastalıkta Wernicke-Korsakoff sendromudur. Bu sendrom alkolik bireylerde toplumun geriye kalanından 8-10 kat daha fazla görülmektedir. Aynı zamanda şiddetli gastrointestinal sorunları olan, hematolojik açıdan ölümcül hastalıkları olan, ilaç-uyuşturucu kullanan ve AIDS olan bireylerde de görülmektedir. Tedavi edilmediği sürece bu Wernicke Korsakoff sendromu olan bireylerin %20’si hayatını kaybetmektedir. Hastalığın kronikleşmesi durumunda parenteral B1 takviyesi bile hastaların ¼’ünün iyileşmesini sağlayamamaktadır. En sık karşımıza çıkan B1 vitamini eksikliğinde görülen hastalıklar; beriberi ve Wernicke Korsakoff Sendromu’dur.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) orta düzeyde B1 vitamini eksikliğinin tedavisi için bir hafta boyunca 10 mg’lık dozlarla takviyeyi takip eden en az 6 haftalık günlük 3-5 mg B1 vitamini takviyesini önermektedir. Şiddetli B1 vitamini eksikliğinde ise, bebeklerde intravenöz yolla 25-30 mg B1 vitamini takviyesini, yetişkinlerde ise yine aynı yolla 50-100 mg takviyeyi önermektedir. Bu tedaviyi takiben, kasa yapılan enjeksiyonlarla bir hafta boyunca 10 mg B1 vitamini takviyesi ve devamında en az altı hafta boyunca günde 3-5 mg B1  takviyesi önerilmektedir.

B1 Vitamini Eksikliği Taşıyan Bireyler

Alkol Bağımlılığı Bulunan Bireyler

Gelişmiş ülkelerde B1 vitamini eksikliğinin en büyük sebebi alkol bağımlılığıdır. Alkolik bireylerin %80’i B1 vitamini eksikliğine sahiptir. Bunun nedeni etanolün, tiaminin gastrointestinal sistemden emilimini, tiamin depolanmasını ve tiamin fosforilasyonunu olumsuz etkilemesidir. Ayrıca alkolik bireyler vitamin değeri yüksek olan besinleri tüketmeye daha az eğilimlidir, bu yüzden B1 içeriği zengin olan besinleri de yüksek oranda tüketmezler.

Yaşlı Bireyler

Yaşlı bireylerin %20-30’u belirli düzeylerde B1 eksikliğine sahiptir. Besinle alımın azalması, kronik hastalıkların kombinasyonu, birden fazla ilacın kullanımının başlaması ve yaşlanmanın doğal bir sonucu olarak tiamin emiliminin azalması buna sebep olarak gösterilmektedir. Yapılan bir araştırma yaşlı bakım evlerinde yaşayan bireylerin B1 vitamini eksikliği geliştirmeye daha eğilimli olduğunu göstermektedir.

HIV/AIDS Olan Bireyler

Vücudunda HIV enfeksiyonu olan bireyler yüksek oranda B1 vitamini eksikliğine sahip olma riski taşırlar. Bu eksikliğe bağlı olarak beriberi ve Wernicke Korsakoff sendromu gelişmesi ihtimalleri yüksektir. 380 AIDS bireyin otopsisinden çıkan sonuca göre, bu bireylerin neredeyse %10’u Wernicke ensefalopatisi seviyesine gelmiş olarak gözlemlenmiştir. HIV/AIDS durumunda gözlemlenen B1 eksikliğinin muhtemel sebepleri yetersiz beslenme ve bu durumlarda gözlemlenen artmış katabolizma olarak düşünülmektedir.

Diyabet Hastası Olan Bireyler

Bazı çalışmalar, sağlıklı katılımcılarla kıyaslandığında, tip 1 diyabetli bireylerin %76, tip 2 diyabetli bireylerin ise %50-75 oranında daha düşük B1 seviyelerine sahip olduklarını öne sürmektedir. Diğer çalışmalar da eritrosit transketolaz aktivitesinden yola çıkarak tip 1 ve tip 2 diyabetli bireylerin B1 eksikliğinden muzdarip olmaya daha eğilimli olduklarını bulmuştur. Bu durumun idrar ile tiamin kaybının diyabetli bireylerde daha fazla olmasına bağlı olarak geliştiği düşünülmektedir.

Bariatrik Cerrahi Müdahalesi Görmüş Olan Bireyler

Bariatrik cerrahi operasyonu geçirmiş bireylerde yetersiz emilime bağlı olarak B1 vitamini eksikliği sonucunda Beriberi ve Wernicke ensefalopatisi riski artmaktadır. 2008’de yapılan bir derleme araştırmasına göre, 1991-2008 yılları arasında gerçekleşen bariatrik cerrahi müdahalelerinin 84’ünde Wernicke ensefalopatisine rastlanmıştır. Bu 84 hastanın yaklaşık yarısı uzun süren nörolojik sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Bariatrik cerrahi müdahalesi görmüş bireylerde mikro besin öğesi takviyesi, eksikliklerin önlenmesi için oldukça önemlidir.

Yüksek Dozda B1 Vitamini Alımı Riskli midir?

Vücut fazladan alınan B1 vitaminini idrar ile birlikte atmaktadır. Yüksek dozda (50 mg/gün ve daha fazlası) B1 alımının besinlerden veya takviyelerden sağlanmasıyla ilgili veri bulunmadığından, B1 vitamini alımı için FNB tarafından belirlenen bir yüksek doz sınırı bulunmamaktadır. Araştırmalar B1 zehirlenmesiyle ilgili elimizde bir veri olmamasını 5 mg/gün ve daha fazla alımından sonra vücudun bu vitaminin emilimini azaltmasına bağlamaktadır.