GAPS Diyeti ve Gaps Beslenme Programı

GAPS Diyeti ve GAPS beslenme programı son dönemde popüler olan eliminasyon diyetlerinden biridir. Oldukça katı seyreden bu diyet listesi, birçok besini öncelikli olarak diyetten çıkarmayı hedeflemektedir. İkinci beynimiz olarak da değerlendirilen bağırsaklar ve beyin arasında da bir bağ olduğunu iddia eden bu diyet, beslenmeden kaynaklanan tüm rahatsızlıkları GAPS bağırsak ve psikoloji sendromu şeklinde ele almaktadır. Diyet uygulamalarını ise GAPS bağırsak ve psikoloji sendromu için doğal tedavi yöntemi olarak değerlendirmektedir.

GAPS Diyeti Nedir?

Yazının başında da bahsedildiği gibi GAPS Diyeti ve GAPS beslenme program, tahılların, pastörize sütün, nişastalı ve rafine edilmiş karbonhidratların beslenme düzenininden çıkarılmasını gerektirmektedir.

Özellikle otizm ön planda olmak üzere, beyinin olumsuz etkilenmesinden açığa çıkan bazı rahatlıksızlardan, doğal yollar ile kurtulmayı hedeflemektedir.

Fakat bu diyet doktorlar, bilim adamları ve birçok diyetisyen tarafından, çok kısıtlayıcı olduğundan dolayı tartışılmaktadır.

GAPS Diyeti Nedir? Kimler GAPS Diyeti Uygulayabilir?

Bağırsak sağlığı ve psikolojik rahatsızlıklarla ilişkilendirilen bir diyet türüdür. Bu diyet Dr. Natasha Campbell-McBride tarafından tasarlanmıştır.

Diyeti bulan doktorun teorisine göre insan beynini etkileyen birçok sorun sızdıran bağırsak sendromu dolayısıyla görülmektedir.

Sızdıran Bağırsak Sendromu Nedir? (Geçirgen Bağırsak Sendromu Nedir?)

Bu sendrom bağırsak duvarının geçirgenliğinde anormal bir artışın görülmesine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır (1)

Diyetin oluşturulmasına neden olan teoriye göre, geçirgenliği artmış bağırsaklar, çeşitli kimyasalların ve bakterilerin kan dolaşımına kolayca geçmesine neden olur. Normal şartlarda sağlıklı bir bağırsak bu tarz maddelerin geçişine olanak sağlamamaktadır.

Bu tehlikeli madde veya mikroorganizmalar kan dolaşımına girdiklerinde beyin fonksiyonlarını ve gelişimini olumsuz etkilemektedir ve otizm gibi rahatsızlıkların görülmesine neden olabilmektedir.

GAPS diyeti bağırsağın iyileştirilmesini, bu şekilde vücutta biriken toksik madde miktarının düşürülmesini sağlamaktadır. Fakat sızdıran bağırsak sendromunun, hastalıkların gelişmesinde tam olarak nasıl bir mekanizma ile etkili olduğu hala bilinmemektedir.

Dr. Campbell-McBride GAPS diyet protokolünün otizm rahatsızlığı bulunan ilk çocuğunu iyileştirdiğini iddia etmektedir. Ayrıca bu diyet sisteminin aşağıda belirtilen birçok nörolojik rahatsızlığı da tedavi edebileceğini öne sürmektedir:

• Otizm
• Hiperaktiviteye Bağlı Dikkat Dağınıklığı (ADHD)
• Dispraksi
• Disleksi
• Depresyon
• Şizofren
• Tourette Sendromu
• Bipolar Bozukluk
• Obsesif Kompulsif Bozukluk (OCD)
• Yeme Bozuklukları
• Gut
• Çocukluk Çağı Gece İdrar Kaçırmaları

Diyet genellikle çocuklarda uygulanmaktadır. Özellikle otizm gibi, modern tıbbın çözüm bulamadığı rahatsızlıkların tedavisinde etkili olduğu ileri sürülmektedir. Ayrıca besin intoleransı veya alerjisi olan çocuklarda da bu durumların ortadan kaldırılması için işe yarayacağı iddia edilmektedir.

GAPS Diyeti Nasıl Yapılır?

Diyetin etki etmesi bir yıl kadar uzun bir süre alabilir. Bu yüzden GAPS diyeti yapanlar sabırlı olmalıdır. Ayrıca geçirgen bağırsak sendromuna neden olduğu düşünülen birçok besinin alımını engellediğinden oldukça kısıtlı bir diyet olarak da karşımıza çıkmaktadır.

GAPS diyeti üç ana basamaktan oluşmaktadır. Birinci basamak tanışma basamağıdır (Giriş Diyeti), ikincisi ise full GAPS diyetidir. En son ve üçüncü basamak ise kısıtlanan yiyeceklerin tekrar bağırsak florası ile tanıştırıldığı basamaktır.

GAPS Giriş Diyeti: Eleme Süreci

Rutinde tüketilen besinlerin birçoğunu diyet listesi içeriğinden çıkardığından bu basamak en zor basamaklardan biridir. Aynı zamanda “bağırsağın iyileşme süreci” olarak da adlandırılmaktadır. Belirtilerin ağırlığına göre bu basamak üç haftadan bir yıla kadar geniş bir aralıkta uygulanabilmektedir.

Bu basamak kendi içinde de altı ayrı basamaktan oluşmaktadır:

• Basamak 1: Bu süreçte evde yapılmış kemik suyu, probiyotik sebzeler ve zencefilden oluşan sıkma sebze suları ön plandadır. Ayrıca öğünler arasında nane ve papatya çayının içine bal eklenerek tüketilmesi önerilmektedir (Tüketilen çayların, sağlıklı kaynaklardan elde edilen bitkiler olması ve tıbbi amaçla kullanılan türler olması oldukça önemlidir). Herhangi bir intoleransı bulunmayan bireyler, evde yapılmış yoğurt ve kefir de tüketebilmektedir.
• Basamak 2:Bu süreçte diyete çiğ ve organik yumurta sarısı, ghee (bir çeşit yağ) ve sebze, kırmızı et veya balık haşlama diyet listesi içeriğine geri eklenir.
• Basamak 3:Daha önceden diyete eklenen besinlere ek olarak avokado, fermente sebzeler, GAPS diyeti tarifleri içinde bulunan pancake ve çırpılmış yumurta ve ördek veya kaz yağı da listeye eklenir.
• Basamak 4: Izgara veya fırında pişirilmiş kırmızı et, soğuk sıkım zeytinyağı, sebze suları ve GAPS diyeti tariflerine uygun ekmek diyete eklenir.
• Basamak 5: Pişirilmiş elma püresi, kıvırcık salata ve soyulmuş salatalık, meyve suları ve narenciye grubunda olmayan meyvelerden küçük porsiyonlar GAPS diyeti listesi içeriğine bu süreçte eklenebilir.
• Basamak 6:Bu süreçte ise narenciyeler de dahil olmak üzere daha fazla meyve ile bağırsak florasını yeniden tanıştırmak mümkündür.

Tanıştırma basamağında, besinlerin sindirim sistemi ile yavaş yavaş ve kademeli olarak tanıştırılması önemlidir. Küçük porsiyonlarla başlanmalı ve gittikçe porsiyonlar büyütülmelidir.

Sindirim sistemi ile tanıştırılan besinlere karşı herhangi bir intolerans gelişmediyse, diyet bir sonraki besine geçiş yapılabileceğini söylemektedir. Bağırsak hareketleri normal seyrettiği sürece, herhangi bir intolerasyon olmadığı söylenebilmektedir.

Tanışma basamağından sonra Full GAPS Diyeti Basamağına geçiş yapılabilir.

Sürdürme Süreci: Full GAPS Diyeti

1.5-2 sene kadar sürebilir. Diyetin bu basamağında uygulayan bireylerin, tükettikleri besinlerin temelinin aşağıda belirtilen besinlerden oluşması gerektiği öne sürülmektedir:

• Taze kırmızı et (Tercihen hormonsuz ve otlamış hayvanların etleri)
• Ördek, domuz, kuzu gibi hayvanların yağları, çiğ tereyağı ve ghee
• Balık
• Deniz Kabukluları
• Organik Yumurtalar
• Kefir, ev yapımı yoğurt ve salatalık turşusu gibi fermente besinler
• Sebzeler

GAPS diyeti uygulayanlar aynı zamanda az miktarda yağlı tohum ve bu tohumlardan elde edilmiş unlarla yapılmış hamur işleri de tüketebilmektedir.

Full GAPS diyeti süreciyle ilgili uygulayan bireylere birkaç öneri daha sunulmaktadır:

• Et ve meyve birlikte tüketilmemelidir.
• Mümkün olduğu kadar çok organik besin tüketilmelidir.
• Her öğünde hayvan yağları, Hindistan cevizi yağı veya soğuk sıkım zeytinyağı tüketilmelidir.
• Her öğünde kemik suyu tüketilmelidir.
• Eğer tolere etmekte bir sorun yaşanmıyorsa, yüksek miktarda fermente besin tüketimi gerçekleştirilmelidir.
• Paketli, konserve ve işlenmiş besinlerden uzak durulmalıdır.

Diyetin bu basamağında özellikle rafine karbonhidratlar, koruyucular ve renklendiriciler içeren diğer besinlerden uzak durulması gerekmektedir.

Tekrar Tanıştırma Basamağı

Eğer harfi harfine uygulamak istiyorsanız, yaklaşık 1.5-2 sene kadar sürdürmeniz ve daha sonra yeni besinleri diyet listesine dahil etmeniz gerekmektedir.

Diyetin kendisi de normal sindirim ve bağırsak hareketleri en az 6 ay boyunca devam ettikten sonra yeni besinlerin tanıştırılmasını önermektedir.

Tüm diğer basamaklarda olduğu gibi tekrar tanıştırma basamağıda aylarca sürebilecek yavaş ilerleyen bir süreçtir.

Diyet her yeni besinin tek tek ve küçük miktarlarda tanıştırılmasını önermektedr. Eğer her yeni besin için 2-3 gün boyunca sindirim sorunu yaşamazsanız, porsiyonları büyütme imkânınız olacaktır.

Diyet listesi tam olarak hangi besinleri tekrar tanıştıracağınız ile ilgili detaylı bilgi vermemektedir. Fakat patates ve fermente, glütensiz tahıllarla başlamanız gerektiğini söylemektedir.

Bu basamakta da fazla işlem görmüş, rafine şeker içeriği yüksek besinlerden uzak durulması önerilmektedir.

GAPS Takviyeleri

Diyeti bulan kişi diyet kısmının en önemlisi olduğunu ileri sürmektedir. Fakat bazı takviyelerin de bağırsağın iyileştirilmesi sürecinde işe yarayacağı öne sürülmektedir. Örneğin probiyotikler, esansiyel yağ asitleri, sindirim enzimleri ve morina karaciğeri yağı gibi takviyeler bu diyette kullanılabilmektedir.

Probiyotikler

Probiyotik takviyeler bağırsaklardaki sağlıklı bakterilerin dengesinin geri kazanılması için kullanılmaktadır.

Alınan probiyotik takviyelerinin, Lactobacilli, Bifidobacteria ve Bacillus subtilis türlerini içermesi önerilmektedir.

Aldığınız ürünlerin içeriğinde gram başına 8 milyar bakteri hücresi olması gerekmektedir ve probiyotikler diyetinize yavaşça dahil edilmelidir.

Esansiyel Yağ Asitleri ve Morina Karaciğeri Yağı

GAPS diyeti uygulayan bireylerin balık yağı ve morina karaciğeri yağı takviyeleri almaları önerilmektedir. Bunun sebebi içeriklerinde bulunan omega-3 ve omega-6 yağ asitlerinin yeterince alındığından emin olunmasıdır.

Diyet aynı zamanda soğuk sıkım yöntemiyle yağlı tohumlardan elde edilen yağları da önermektedir. Böylece önerilen 2:1 omega-3 ve omega-6 oranı yakalanabilmektedir.

Sindirim Enzimleri

Diyetin yaratıcısı, GAPS diyetinde tüketilmesi önerilen besinlerin mide asidinin üretimini az tetiklediğini söylemektedir. Bu sebeple betain HCl ve pepsin gibi enzimlerin her öğünden önce alınmasını önermektedir.

GAPS Diyeti İşe Yarıyor mu?

GAPS diyeti listesi için en önemli iki unsur; GAPS diyeti yasaklar kısmını diyetten çıkarmak ve takviyeleri almaktır.

Fakat örneğin; esansiyel yağ asitleri gibi takviyelerin alınması otizm gibi durumlarda etkili bulunmamıştır. Sindirim enzimleri takviyesi ve otizm belirtilerinin ilişkisini inceleyen çalışmalarda da karmaşık sonuçlara rastlanmıştır (2, 3, 4).

Sonuç olarak takviyelerin otistik davranışları değiştirdiğine dair kesin bir yargıda bulunmak yanlıştır. otizm ilişkisi için daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir (5, 6).

GAPS Diyeti Riskli midir?

GAPS diyeti birçok besinin çıkarılmasını gerektiren oldukça kısıtlı bir diyettir. Her ne kadar bunaltıcı olmaması için GAPS diyeti yemek tarifleri ve GAPS diyeti örnek menü seçenekleri sunulsa da uzun süren bu diyet protokolü zorlayıcı olabilmektedir.

Ayrıca kısıtlanan besinlerde bulunan besin öğelerinin yerini alacak seçenekler belirtmek konusunda, diyetin her basamağını anlatan GAPS diyeti kitabı yetersiz kalmaktadır.

Bu sebeple bu diyette karşı karşıya kalınma riski en büyük olan durum malnutrisyondur. Özellikle hızla büyüyen ve besin öğesi ihtiyacı fazla olan çocuklar için bu durum çok ciddi olarak ele alınmalıdır.

Otizmli bireyler diyette bulunan besinleri tüketmeyi reddedebilirler veya kısıtlamalara uyum sağlamak istemeyebilir. Bu da diyeti uygulanması zor bir hale getirebilmektedir (7).

Bazı sağlık otoriteleri de yüksek miktarda kemik suyu tüketiminin kurşun zehirlenmesine neden olabileceğini öne sürmektedir (8).

GAPS diyeti ve kurşun zehirlenmesi riski ile ilgili daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir.

GAPS Diyetini Denemeli misiniz?

GAPS diyeti ile iyileşenler diyetin mucizevi olduğunu öne sürmektedir. Fakat tüm bu GAPS diyeti yorumları deneyim sahibi olan bireylerin açıklamaları şeklindedir.

Diyetin süresi çok uzun olduğundan ve diyet çok kısıtlayıcı olduğundan uyum sağlamak zor olabilmektedir. Ayrıca güçsüz genç popülasyonun uygulaması da riskli olabilmektedir.

İddialarını destekleyecek yeterince çalışma bulunmadığından birçok sağlık profesyoneli GAPS diyeti konusunda kesin bir öneri veya yargıda bulunmamaktadır.

Eğer GAPS diyeti uygulamayı düşünüyorsanız bir diyetisyen kontrolünde süreci ilerletmeyi ihmal etmemelisiniz.

GAPS diyet listeleri ideal kilo hedefleyen bireylerde başarılı zayıflama yöntemleri arasında yer almaktan çok tedaviyi hedefleyen yaklaşımlar içermektedir. Fakat bağırsak florası düzelir ise kişinin. Vücut kompozisyonunun da düzelmeye başlayabileceği ve diyetin enerji kısıtlamasının da bu süreci olumlu etkileyebileceği ileri sürülmektedir.