Demir Hakkında Bilinmesi Gereken Her Şey

Son zamanlarda han tahlillerinde hep eksik çıkmaya başlayan demir nedir ve vücudumuza etkileri nedir sorularına kolayca anlaşılır bir dille ele aldığımız yazımızla sizleri baş başa bırakıyorum.

DEMİR NEDİR?

Demir vücutta kan üretimi için kullanılan esansiyel bir elementtir. Vücut depolarının %70’i kan hücrelerinde bulunan hemoglobinde ve kas hücrelerinde bulunan miyoglobinde bulunur. Hemoglobinin görevi akciğerlerdeki oksijeni dokulara taşımaktır. Periyodik cetvelde demir minerali simgesi “Fe”dir.

Ferritin Nedir?

Ferritin, vücuda Fe depolamaktan sorumlu bir proteindir. Ferritin, karaciğer, dalak, iskelet kasları ve kemik iliğinde bulunur. Kandaki ferritin miktarı ise çok azdır.

Ferritin Eksikliği Nedir?

Kan tahlillerinde kansızlık durumu tayin edilirken ferritin seviyeleri kontrol edilir. Peki, ferritin ne demek? Ferritin demirle bağlantılı bir protein olduğundan, kandaki ferritin miktarı, vücuttaki demir miktarını da gösterir. Ferritin eksikliği çoğu zaman kansızlıkla ilişkilendirilir. Bu yüzden anemi şüphesi bulunan bireylerde ferritin düşüklüğü kontrol edilir.

Anemi Nedir (Kansızlık Nedir?)?

Demir eksikligi anemisi, vücutta yeterince Fe minerali olmadığında görülen ve çok sık rastlanan bir anemi türüdür. İnsan vücudu hemoglobin üretebilmek için demire ihtiyaç duyar. Kan dolaşımında yeterince Fe olmadığında, vücudun büyük bir kısmı ihtiyaç duyduğu oksijene ulaşamamaktadır. Bu durum anemi (kansızlık) olarak tanımlanır. Demir eksikliği anemisi sıkça görülen bir durum olsa da birçok birey anemi olduğunu bilmeden hayatını sürdürmektedir. Asıl nedenini bilmeden anemi yaşayan birçok birey bulunmaktadır.

Kansızlık Neden Olur?

Kadınlarda kansızlık nedenleri listesinin başında regl döneminde görülen kanamalar gelir. Doğurganlık çağına gelmiş kadınlarda aneminin en önemli nedenlerinden biri menstürasyon döngüsü sırasında gerçekleşen kan kaybı veya hamilelik sürecinde bebeğin gelişimi sırasında annenin demir ihtiyacının artmasıdır. Demirden fakir bir diyet veya fark edilemeyen bazı iç hastalıklar, vücudun Fe emilim mekanizmalarını etkileyebilir ve anemiye neden olabilir.

Kansızlık Belirtileri Nelerdir?

Anemi belirtileri başlangıçta hafif seyredebilir ve fark edilmeyebilir. American Society of Hematology (ASH)’e göre birçok insan Fe eksikliği anemisine sahip olduğunu rutin bir kan tahlili yaptırana kadar fark etmemektedir.

Kansızlığın belirtileri şu şekildedir:

• Yorgunluk
• Güçsüzlük
• Solgun bir görüntü
• Kesik kesik nefes almak
• Baş dönmesi
• Toprak, kil ve buz gibi gıda olmayan maddeleri yemeye yönelik artmış istek
• Ayaklarda karıncalanma hissi
• Dilin uyuşması
• Soğuk ayak ve eller
• Hızlı veya düzensiz kalp atışları
• Kolay kırılan tırnaklar
• Baş ağrıları

Demir Eksikliği Nedenleri

• Bu mineralin yetersiz alımı (Örneğin vejetaryen olmak, et yememek vb.)
• Hamilelik veya menstürasyon dönemindeki kan kaybı
• İç kanama
• Fe emilim problemleri

Demir Eksikliği Tedavisi (Kansızlık Tedavisi)

Anemi uzun vadede hayat kalitesini oldukça olumsuz etkileyen bir durumdur ve başka rahatsızlıklara da öncülük eder. Bu yüzden demir eksikliğine ne iyi gelir bilgisine hakim olarak tedavi edilmesi gerekmektedir.

Takviyeler

Demir takviyeleri vücudun Fe depolarının dolmasına yardımcı olur. Halk arasında bu takviyeler genellikle kan ilacı olarak bilinir. Eğer mümkünse, Fe içeren tabletlerinin aç karınla alınması gerekmektedir. Böylece daha kolay emilim gerçekleşir. Eğer aç karnına tüketmek size rahatsızlık veriyorsa, öğünlerle beraber alınabilmektedir. Aneminin tedavisi için takviyenin aylar boyunca sürdürülmesi gerekebilir. Akut eksiklik tedavisi olarak demir serum halinde de zaman zaman verilebilmektedir. Piyasada demir eksikliği ilaçları oldukça çeşitlidir. Fe takviyeleri kabızlığa ve dışkının koyu renkli olmasına neden olabilmektedir.

Diyet

C vitamini vücudun demiri emmesini kolaylaştırır. Eğer demir tabletleri alıyorsanız, doktorunuz bu tabletleri bir C vitamini kaynağı ile birlikte almanızı tavsiye edebilir.

Ca ve Fe emilim açısından birbiriyle yarışabilmektedir. Demir eksikliği anemisi olan bireylerin, Fe emiliminin engellenmemesi açısından kalsiyum içeriği yüksek olan süt, peynir ve yoğurt gibi besinleri, demirden zengin besinlerle aynı anda tüketmemesi önerilmektedir.

Demir Nelerde Var?

Hem veya Hem Olmayan Demir

Demirin biyoyararlılığı birkaç faktöre bağlıdır. Fe depoları dolu olan insanların bu minerali emebilme kabiliyetleri, Fe eksikliği bulunan insanlardan daha zordur. Demir eksikliğine iyi gelen yiyecekler hem ve non-hem olmak üzere iki farklı türde Fe içerirler.

Hem Demir

Hem Fe, emilime en uygun halde bulunan türdür ve kırmızı et, deniz kabukluları, kümes hayvanları ve balıkta bulunur. İnsanlar besinlerle aldıkları hem demirin %15-35’ini tüketirler.

Hem Olmayan Demir

Hem olmayan Fe bitkisel kaynaklı besinlerde, yumurtalarda, sütte ve etlerde bulunur. Hem demirle kıyaslandığında vücut tarafından daha az emilmektedir.

Ayrıca hem olmayan Fe içeren besinler aynı zamanda fitat adı verilen elemanlar da içerir. Fitatlar demiri kendilerine bağlayarak gastrointestinal sistemden emilemeden geçmelerine neden olmaktadır. Sonuç olarak Fe içeriği yüksek olan her besin, Fe için en iyi kaynak olarak kabul edilmeyebilir. Soya fasulyeleri, dana etine kıyasla iki kat daha fazla Fe içerse de, soya fasulyelerin içeriğindeki demirin yalnızca %7’si emilebilmektedir. Ispanak da demir içeren gıdalar kategorisindedir fakat pişmiş ıspanağın içindeki demirin yalnızca %2’si emilebilmektedir.

Aneminin Önlenmesi

Yetersiz Fe alımı kaynaklı, anemi gelişiyorsa, bu durum, Fe içeriği yüksek olan besinlerle kombine halde C vitamini içeren besinlerin tüketilmesiyle önlenebilir. Anneler, bebeklerini anne sütüyle veya (anne sütü almıyorsa) demirden zenginleştirilmiş mamalarla beslediklerinden emin olmalıdır.

Fe içeriği yüksek olan besinler:

• kırmızı et, kümes hayvanları, balık
• baklagiller
• kabak çekirdeği
• ıspanak gibi koyu yapraklı sebzeler
• kuru üzüm ve diğer kuru meyveler
• yumurta
• istiridye, karides ve midye gibi deniz ürünleri

C vitamini içeriği yüksek olan besinler:

• portakal, greyfurt, çilek, kivi, papaya, ananas, kavun ve mango gibi meyveler
• kırmızı ve yeşil biberler
• brüksel lahanası
• karnabahar
• domates
• yeşil yapraklı sebzeler

Günlük Demir İhtiyacı

* Yeterli Alım (AI)

Tolere Edilebilir Üst Limitler